Prostat Nedir?
Prostat, erkek üreme sisteminin bir parçası olup, mesanenin hemen altında ve üretranın çevresinde yer alan bir bezdir (Şekil 1). Yalnızca erkeklerde bulunur ve semenin sıvı kısmını üretir. Ejakülasyon (boşalma) sırasında meninin vücuttan atılmasına yardımcı olan düz kaslar içerir. Sağlıklı bir prostat, büyük bir ceviz büyüklüğünde olup 20-25 mililitrelik bir hacme sahiptir. Yaşla birlikte doğal olarak büyüyen prostat, mesane çıkışında genişleyerek üretra ve mesaneye baskı yapabilir (Şekil 2).
İyi Huylu Prostat Büyümesi (Selim Prostat Büyümesi)
Prostat hastalıkları genellikle yaşlanmayla bağlantılıdır ve özellikle 50 yaş üzeri erkeklerde alt idrar yollarında rahatsız edici belirtilere yol açabilir. Bu semptomların büyük çoğunluğu, İyi Huylu Prostat Büyümesi (SPB) olarak bilinen durumla ilişkilidir.
İHPB, SPB ve İHPE Nedir?
İyi Huylu Prostat Büyümesi (İHPB), erkeklerde yaşlanmayla birlikte ortaya çıkan ve selim (zararsız) bir büyüme sürecidir. Bu büyüme, hormonal değişikliklere bağlı olarak gelişir. Erkeklerin yaklaşık yarısında İHPB, zamanla Selim Prostat Büyümesi (SPB) ile sonuçlanabilir.
Bazı vakalarda, bu büyüme idrar akışını zorlaştırarak İyi Huylu Prostat Engellemesi (İHPE) olarak adlandırılan bir duruma yol açabilir. İHPE, prostat büyümesi olan erkeklerin yaklaşık yarısında görülür.
Doktorunuz bu terimlerden herhangi birini kullandığında, genellikle aynı sağlık durumundan bahsediyor olabilir çünkü bu üç kavram birbiriyle yakından ilişkilidir. Selim prostat büyümesi oldukça yaygın bir durumdur ve yaşlanmaya bağlı hormonal değişikliklerle ortaya çıkar. Ancak, prostat büyümesi her ne kadar rahatsız edici olsa da kanser değildir.
Tedavi edilmese bile SPB prostat kanserine dönüşmez. Ancak, selim prostat büyümesi ve prostat kanseri aynı anda gelişebilir. Endişeleriniz varsa bir üroloğa danışmanız faydalı olacaktır.
Belirtiler ve Yakınmalar
Selim prostat büyümesi, idrar yapma sürecini etkileyerek mesane çıkışında idrar yoluna baskı oluşturur (Şekil 2). Şikayetler hafif olabilir; örneğin, daha sık idrara çıkma ihtiyacı hissedebilir veya mesanenizi tamamen boşaltmada güçlük yaşayabilirsiniz. Bu tür hafif belirtiler, yaşlanmanın doğal bir parçası olarak kabul edilebilir ve doktorunuz tedavi önermeyebilir.
Bazı durumlarda semptomlar daha rahatsız edici hale gelerek yaşam kalitenizi olumsuz yönde etkileyebilir. Selim prostat büyümesi, idrar akışınızı yavaşlatabilir, mesanenizi boşaltırken duraksamalara neden olabilir ve idrarı başlatmada zorlanmanıza sebep olabilir. Gün içinde sık idrara çıkma ve gece uykudan uyanarak idrar yapma ihtiyacı (noktüri) yaygın belirtiler arasındadır.
Ayrıca ani sıkışmalar yaşanabilir ve bazen istemsiz idrar kaçırma (inkontinans) görülebilir. İdrar yaptıktan sonra mesanenizin tam boşalmadığı hissine kapılabilirsiniz ve idrar akışı damlama şeklinde sonlanabilir. Tuvaletten çıktıktan sonra iç çamaşırında damlama meydana gelebilir. Alt idrar yolu semptomları (AÜSS) olarak bilinen bu belirtiler, çoğunlukla selim prostat büyümesine bağlıdır, ancak başka sebeplerden de kaynaklanabilir.
Belirtiler, tıkanmaya bağlı yakınmalar (obstrüktif semptomlar) ve idrar kesesinin uyarılmasına bağlı yakınmalar (irritatif semptomlar) olmak üzere iki grupta incelenir:
Tıkanmaya Bağlı Yakınmalar (Obstrüktif Semptomlar)
- İdrar akışının zayıflaması
- İdrara başlamada güçlük
- Kesintili idrar yapma
- İdrarın sonunda damlama
- Mesanenin tam boşalmadığı hissi
- İdrarda kan görülmesi
İdrar Kesesinin Uyarılmasına Bağlı Yakınmalar (İrritatif Semptomlar)
- Gün içinde ve gece sık idrara çıkma
- Aniden gelen idrar yapma isteği
- İdrar hissi oluştuğunda kaçırma
- İdrar yaparken yanma veya sızı hissi
Selim Prostat Büyümesine Bağlı Komplikasyonlar
- Akut üriner retansiyon: Ani idrar yapamama durumu
- Mesanede yüksek miktarda artık idrar kalması
- Vezikoüreteral reflü: İdrarın böbreklere geri kaçması
- Pyelonefrit: Böbrek iltihabı
- Böbrek yetmezliği
- Üriner staza bağlı mesane taşları oluşumu
- İdrarda kanama görülmesi
Tanı
Doktorunuz, belirtilerinizin nedenini anlamak için bazı testler yapar. Bu sürece tanı denir. Önceki bölümlerde belirtilen semptomlar yalnızca selim prostat büyümesine değil, farklı hastalıklara da işaret edebilir.
Bu nedenle, kesin tanı koymadan önce doktorunuz çeşitli testlere ihtiyaç duyabilir. İlk olarak, tıbbi geçmişinizi öğrenir ve fizik muayenenizi gerçekleştirir.
Muayenenin bir parçası olarak parmakla makattan muayene (DRE) yapılabilir. Ardından, idrar ve kan testleri, prostat ve mesanenin görüntülenmesi gibi ek testler uygulanabilir.
Tanı İçin Yapılan Testler
- İdrar Tahlili (TİT): Enfeksiyon ve idrarda kan olup olmadığını belirler.
- Uluslararası Prostat Semptom Skoru (IPSS): Semptomların şiddetini değerlendiren bir testtir.
- Böbrek Fonksiyon Testleri: Böbreklerin sağlığını kontrol etmek için yapılır.
- Üroflovmetri: İdrar akış hızını ölçerek olası tıkanıklıkları değerlendirir, ancak tek başına mesane çıkış tıkanıklığı ile mesane kası zayıflığını ayırt edemez.
- Radyolojik Değerlendirme (USG, İVÜ): Özellikle idrarda kan görülmesi durumunda böbrekler ve mesane detaylı olarak incelenir.
Selim Prostat Büyümesinde Bekle-Gör ve İzlem Yaklaşımı
Eğer selim prostat büyümeniz varsa ancak rahatsız edici alt idrar yolu semptomları (AÜSS) yaşamıyorsanız, ilaç veya cerrahi tedaviye hemen ihtiyaç duymayabilirsiniz.
Bu durumda doktorunuz, hastalığın seyri hakkında sizi bilgilendirir, ilerleyişini izler ve belirtileri kontrol altında tutmanıza yardımcı olacak önerilerde bulunur. Düzenli takiplerle, hastalığın ilerleyip ilerlemediği değerlendirilir ve gerekli görülürse tedavi sürecine başlanır.
Bu yönteme bekle-gör yaklaşımı denir. Eğer belirtiler hafifse ve yaşam kalitenizi etkilemiyorsa, bu yöntem sizin için uygun olabilir. Bekle-gör süreci pasif bir izlem değil, düzenli kontroller ve takiplerle desteklenen bir yaklaşımdır.
Doktorunuzun Kullanabileceği Terimler
- AÜSS (Alt Üriner Sistem Semptomları): İdrar yollarıyla ilgili belirtiler
- Miktürasyon: İdrar yapma süreci
- Noktüri: Gece idrar yapmak için uyanma ihtiyacı
- Postvoid Rezidü (PVR): İdrar yaptıktan sonra mesanede kalan idrar miktarı
- Sıkışma: Ertelenmesi zor olan idrar yapma isteği
- Üriner İnkontinans: İstemsiz idrar kaçırma
Selim prostat büyümesi olan birçok erkek için tedaviye başlanmadan önce bekle-gör yaklaşımı önerilir. Ciddi komplikasyonlar nadir olduğu için sıklıkla uygulanan bir yöntemdir. Bazı belirtiler kendiliğinden düzelebilirken, bazıları uzun yıllar değişmeden kalabilir.
Bekle-gör sürecinde yapılanlar:
- Belirtilerin değerlendirilmesi
- Fizik muayene
- Kan ve idrar testleri
- Hastalık hakkında bilgilendirme
- Destekleyici ve rahatlatıcı öneriler
- Yaşam tarzı değişiklikleri ve kişisel yönetim tavsiyeleri
İlaç Tedavisi
Eğer belirtiler rahatsız edici seviyeye ulaştıysa ve yaşam kalitenizi olumsuz etkiliyorsa, ilaç tedavisi düşünülebilir. Doktorunuz, size en uygun tedavi seçeneğini belirlemek için sizinle birlikte karar verecektir.
İlaç tedavisi seçiminde etkili faktörler:
- Semptomların şiddeti
- Prostatın büyüklüğü
- Genel sağlık durumu ve tıbbi geçmiş
- Kişisel tercihler ve yaşam tarzı
Selim Prostat Büyümesinde Kullanılan İlaçlar
- Bitkisel ilaçlar: Örneğin Saw Palmetto (cüce palmiye ekstresi)
- Alfa-blokerler: Prostat ve mesane kaslarını gevşeterek idrar akışını kolaylaştırır.
- 5 Alfa Redüktaz İnhibitörleri (5ARI): Prostat hacmini küçültmeye yardımcı olur.
- Muskarinik Reseptör Antagonistleri (MRA): Mesane kaslarını gevşeterek idrar sıklığını azaltır.
- Fosfodiesteraz 5 İnhibitörleri (PDE5): İdrar yolu semptomlarını hafifletirken cinsel fonksiyonu da destekleyebilir.
- Kombinasyon Tedavileri: Farklı ilaç grupları birlikte kullanılabilir.
Her ilaç grubu farklı bir etki mekanizmasına sahiptir ve olası yan etkileri değişkenlik gösterebilir.
İşeme Günlüğü
Doktorunuz sizden işeme günlüğü tutmanızı isteyebilir. Bu günlükte:
- Gün içinde ne kadar sıvı tükettiğiniz
- Ne sıklıkta ve hangi miktarda idrar yaptığınız
- Gece idrar yapmak için kaç kez kalktığınız gibi bilgiler kaydedilir.
Bu günlük, doktorunuzun belirtileri daha iyi anlamasına yardımcı olur ve en uygun tedavi planını oluşturmasına katkı sağlar.
Cerrahi Tedavi
Cerrahinin amacı, selim prostat büyümesine bağlı idrar akış problemlerini gidermek ve semptomları hafifletmektir. Doktorunuz, sizin için en uygun yöntemi belirlerken çeşitli faktörleri göz önünde bulunduracaktır.
Karar verme sürecinde dikkate alınan faktörler:
- Belirtilerin şiddeti ve yaşam kalitesi üzerindeki etkisi
- Prostatın büyüklüğü
- Genel sağlık durumu ve tıbbi geçmiş
- Hastanede mevcut tedavi seçenekleri ve doktorunuzun deneyimi
- Kişisel tercihleriniz ve beklentileriniz
Cerrahiyi Ne Zaman Düşünmeliyim?
Eğer ilaç tedavisine rağmen belirtileriniz kötüleşiyorsa veya selim prostat büyümesine bağlı komplikasyonlar ortaya çıkmışsa cerrahi tedavi gündeme gelebilir. Cerrahi müdahale şu durumlarda gereklidir:
- Böbrek yetmezliği gelişmesi
- Böbreklerde genişleme
- İdrar yapamama (üriner retansiyon)
- Tekrarlayan idrar yolu enfeksiyonları
- Mesane taşı oluşumu
- İdrarda sürekli tekrarlayan kanamalar
- İlaç tedavisinin yan etkilerini tolere edememe
- Cerrahi tedavinin ilaç tedavisine tercih edilmesi
Cerrahi işlem sırasında doktor, prostatın büyüyen kısmını (adenom olarak adlandırılır) çıkarır. Farklı cerrahi yöntemler bulunmaktadır ve en uygun seçenek hastanın durumuna göre belirlenir.
Temel Cerrahi Yöntemler
- Transüretral Prostat Rezeksiyonu (TURP) – Altın standart yöntem olarak kabul edilir.
- Transüretral Prostat İnsizyonu (TUİP)
- Açık Prostatektomi
- Lazer Tedavileri
- Prostat Stentleri
- Transüretral İğne Ablasyonu (TUNA)
- Transüretral Mikrodalga Tedavisi (TUMT)
Günümüzde selim prostat büyümesinin endoskopik tedavisinde minimal invaziv yöntemlere yönelim artmaktadır. Ancak, yeni tedavi yöntemlerinin erken ve geç dönem sonuçları genellikle TURP yöntemiyle karşılaştırılarak değerlendirildiğinden, TURP halen "altın standart" olarak kabul edilmektedir.
HoLEP tekniği, ameliyat süresi uzun ve öğrenme süreci karmaşık olmasına rağmen, özellikle çok büyük prostatlarda açık prostatektominin yerini alabilecek potansiyele sahiptir.
